Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej

13 kwietnia obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej popełnionej przez NKWD wiosną 1940 roku na blisko 22 tys. obywateli Polski.

Po sowieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 r. w niewoli znalazło się około 250 tys. polskich jeńców. Wśród uwięzionych znajdowali się oficerowie, policjanci, rezerwiści, szeregowi żołnierze, przedstawiciele inteligencji oraz kapelani katoliccy, prawosławni, protestanccy czy wyznania mojżeszowego. Umieszczono ich w obozach m.in. w Starobielsku, Kozielsku oraz Ostaszkowie.

Decyzja o wymordowaniu polskich jeńców wojennych z obozów oraz Polaków przetrzymywanych w więzieniach NKWD zapadła na najwyższym szczeblu sowieckich władz 5 marca 1940 r. na podstawie pisma, które ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Beria skierował do Stalina. W piśmie tym szef NKWD, stwierdza, że Polacy „są zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej”, przez co wnioskuje o rozpatrzenie ich spraw w trybie specjalnym, „z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania”.

3 kwietnia 1940 r. rozpoczęto likwidację obozu w Kozielsku, dwa dni później obozów w Starobielsku i Ostaszkowie. Przez sześć tygodni Polacy wywożeni byli z obozów grupami do miejsc kaźni w Katyniu, Charkowie, Kalininie (obecnie Twer).

W nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 r., rodziny jeńców stały się ofiarami masowej deportacji w głąb ZSRR. Według danych NKWD zesłano wówczas około 61 tys. osób, głównie do Kazachstanu.

13 kwietnia 1943 r. Niemcy ogłosili odkrycie masowych grobów polskich jeńców wojennych w Katyniu pod Smoleńskiem. Dwa dni później Sowieckie Biuro Informacyjne ogłosiło, że polscy jeńcy byli zatrudnieni na robotach budowlanych na zachód od Smoleńska i „wpadli w ręce niemieckich katów faszystowskich w lecie 1941 r., po wycofaniu się wojsk sowieckich z rejonu Smoleńska”. Tego samego dnia, rząd RP na uchodźstwie zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o powołanie komisji do zbadania odkrytych grobów.

Ujawnienie zbrodni przez Niemców posłużyło Sowietom za pretekst do zerwania stosunków dyplomatycznych z rządem polskim w Londynie. 21 kwietnia 1943 r. Stalin wysłał tajne depesze do prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta i premiera Anglii Winstona Churchilla, w których zarzucał rządowi gen. Sikorskiego prowadzenie w porozumieniu z Adolfem Hitlerem kampanii przeciwko Związkowi Sowieckiemu oraz zerwanie sojuszniczych stosunków z ZSRS i zajęcie pozycji wroga wobec Związku Sowieckiego.

Formalne zerwanie stosunków dyplomatycznych między Moskwą a polskim rządem na uchodźstwie nastąpiło w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 r.

W sprawie katyńskiej Polacy nie uzyskali wsparcia ze strony przywódców mocarstw zachodnich.